بررسی رابطه متقابل فرهنگ عامیانه و تصاویر چاپ سنگی در ایجاد نگاه نو به زن (عهد ناصری)

در این پژوهش در پی بررسی رابطه متقابل فرهنگ عامیانه و تصاویر چاپ سنگی در ایجاد نگاه نو به زن در عهد ناصری هستیم. پیدایش تصاویر برهنه یا نیمه برهنه از زنان در عهد ناصری، گواه بر شکل گیری نگاهی نو به زن است. پیش از این در نگارگری ایرانی همواره نگاهی محجوبانه از ورای عالم محسوس به زن وجود داشته است که او را در موقعیتی فرا زمینی و غیر جنسی قرار می داد، لیکن همزمان با رواج چاپ سنگی مصور در عهد ناصری به عنوان یکی از مظاهر ورود تمدن غرب به ایران، تصویر زن نسبت به نگاره های ریز نقش پیشین تغییر چشمگیری می کند . احتمالاً تنزل جایگاه اجتماعی و فرهنگی زنان در عهد ناصری نسبت به ادوار پیشین، مسبب شکل گیری تصاویر برهنه یا نیمه برهنه از زنان شده است، تصاویری که می تواند منعکس کننده نگاه گستاخانه نسبت به زن باشد. پاسخ به چرایی خلق چنین آثاری مسأله اصلی این پژوهش است. با توجه به اینکه چاپ سنگی مصور در ادامه سنت نسخ خطی، نوعی هنر مردم پسند را جایگزین هنر درباری پیشین می کند، این سوال مطرح می شود که فرهنگ عامیانه مردم تا چه حد در شکل گیری چنین تصاویری موثر بوده است. از طرفی این احتمال و جود دارد که هنرمند تصویرگر بنابر سلیقه مردم دست به خلق چنین آثاری زده باشد و یا بدون در نظر گرفتن فرهنگ عامیانه خود، خواسته یا ناخواسته موجب تغییر فرهنگ و تغییر نگاه به زن پس از انتشار این تصاویر شده باشد. درنتیجه برای یافتن خاستگاه این تصاویر لازم است نه تنها فرهنگ و اجتماع در عهد ناصری بررسی شود، بلکه هنر و تاثیرات آن نیز در نظر گرفته شود . پس از بررسی این دو مقوله، با تمرکز بر سه حوزه ادبیات کلاسیک، ادبیات عامیانه و ادبیات مذهبی، به بررسی آن دسته از تصاویر چاپ سنگی می پردازیم که زنان به طور مشخص در آنها برهنه یا نیمه برهنه هستند. مطالب حاضر با استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع اینترنتی و بر اساس شیوه نام? نشر دانشگاهی جمع آوری شده اند. اطلاعات جمع آوری شده در شش فصل گرد آمده اند و در پایان پژوهشگر را به این نتیجه می رساند که تصاویر برهنه یا نیمه برهنه از زنان بازتابی از فرهنگ عامیانه مردم است. در نتیجه می توان گفت، در ادبیات عامیانه فرهنگ جاری و ساری است و از آنجا که حیات تصاویر چاپ سنگی به بود و نبود متن وابسته است، فرهنگ نقش به سزایی در شکل گیری نگاه نو به زن دارد، همچنین چاپ سنگی با انتشار ارزان این تصاویر به تعداد زیاد، هرگز به اصلاح چنین نگاهی نمی پردازد، بلکه آن را تأیید می کند. این پژوهش با روش توصیفی و از نوع کیفی سعی در بررسی کیفیت حضور زنان در کتب مصور چاپ سنگی با موضعیت ادبیات کلاسیک، ادبیات عامیانه و ادبیات مذهبی دارد. اطلاعات مورد نظر در این مقاله با استفاده از اسناد موجود در کتابخانه ملی ایران به روش کیفی از نوع غیر تعاملی (non interactive) و با برخوردی تاریخی (historical) جمع آوری شده است. چهار چوب نظری این پژوهش دیدگاه تحلیلی دارد و هجده تصویر به صورت تصادفی از میان کتب چاپ سنگی مصور مورد بررسی قرار می گیرد.